Droga do otyłości jest krótka.
Otyłość jest bardzo poważnym problemem, który dotyka coraz większej grupy zwierząt. Niejednokrotnie jest on bagatelizowany przez właścicieli czworonogów i obracany w żart, jednak nic bardziej zgubnego. Lista konsekwencji, jakie niesie za sobą nadwaga u zwierzaka jest długa i nieprzyjemna. Rozwój nauki powoduje dostarczanie nam coraz to nowych informacji o skutkach otyłości. Nie ma wątpliwości, że zwierzęta otyłe żyją krócej. Dlaczego zatem pomimo zwiększonej świadomości właścicieli problem narasta, a nie maleje?
W gabinecie weterynaryjnym właściciele najczęściej mówią, że zwierzak bardzo prosi, jest ciągle głodny, więc jak tu nie dać mu czegoś dobrego? Ręka do góry, kto nigdy nie uległ wielkim, proszącym oczom spod kuchennego stołu, zarówno psich jak i kocich (w drugim przypadku bardziej prawdopodobna jest pozycja na wysokości stołu). Czy „żebranie” jest wpisane w naturę zwierzęcia? Zachowania żywieniowe psów różnią się od kocich, dlatego należy je analizować oddzielnie. W przypadku psów, mówiąc o ich praprzodkach, mamy na myśli zwierzęta mięsożerne, drapieżniki polujące w stadach, pobierające pokarm w sposób hierarchiczny. Zdarzało się, że niektóre osobniki w grupie miały ograniczony dostęp do pokarmu przez jakiś czas. Zatem organizm psa jest nastawiony na zdobywanie jedzenia. W rezultacie pies domowy, który ma stale dostęp do pokarmu, będzie go stale pobierał. W takiej sytuacji trudno uniknąć przybierania na wadze.
W przypadku kotów sprawa wygląda inaczej. Ze względu na stały dostęp do drobnych gryzoni, koty przystosowały się do ciągłego dostępu do wysokobiałkowego jedzenia. Zatem koty nie najadają się na zapas, ich metabolizm uwzględnia to, że kot czasami ma stały dostęp do jedzenia. Koty nie przystosowały się do trawienia węglowodanów takich jak skrobia, ani do wykorzystywania cukrów roślinnych, tak jak psy.
Widzimy więc, że pies mając do dyspozycji pełną miseczkę jedzenia przez cały czas, będzie pobierał pokarm dopóty, dopóki pokarm się nie skończy, co prowadzi do szybkiego przybierania masy ciała. Kot natomiast zje do syta i zostawi resztę jedzenia, dzięki czemu jest mniejsze prawdopodobieństwo, że będzie niekontrolowanie tył. Jednakże należy wziąć pod uwagę zabieg kastracji i zmniejszoną ilość aktywności fizycznej dzisiejszych kotów w porównaniu z ich przodkami, co predysponuje je do gromadzenia tkanki tłuszczowej.
Musimy wprowadzić dobre nawyki żywieniowe u naszych pupili. Najkorzystniejszą opcją pokarmową jest wybór dobrej jakości gotowej karmy. Jest ona zbilansowana i zapewnia wszystkie potrzebne składniki, które są niezbędne w danym okresie życia zwierzęcia. Aktualnie mamy dostęp do świetnie skomponowanych karm, o najróżniejszych smakach. Należy zawsze czytać skład na odwrocie opakowania, oraz zapoznać się z tabelą dawkowania. Według unijnego prawa skład powinien być ułożony od składników, które występują w największej ilości do tych, których jest najmniej. Zatem należy zwrócić uwagę, czy na pierwszym miejscu jest białko zwierzęce, roślinne czy wypełniacz (np. ryż, ziemniaki). Szukając rozwiązania otyłości zaczęto produkować i promować karmy o wysokiej zawartości białka. Efekt działania białka jest dwojaki. Po pierwsze, duża ilość białka zapewnia uczucie sytości m.in dzięki działaniu aminokwasów jak np. tryptofan, oraz pobudza metabolizm (zwiększenie wydatku energii), ma niższą wartość energetyczną niż węglowodany. Ma również silne właściwości termogeniczne, dzięki czemu po spaleniu 1 g białka w organizmie pozostaje mniej energii niż po spaleniu 1 g węglowodanów. Tłumaczy to, dlaczego spożycie karm wysokobiałkowych nie powoduje odkładania tak dużej ilości tkanki tłuszczowej, jak po spożywaniu diety wysokowęglowodanowej, czy wysokotłuszczowej.
Karmy komercyjne dostępne w supermarketach zawierają dużą ilość tłuszczu i węglowodanów oraz niewielką ilość białka, dzięki czemu zwierzę odkłada tkankę tłuszczową, a nie buduje muskulatury. Taka dieta ma również duże przełożenie na kondycję zwierzęcia i na wyniki badań krwi. Wielu właścicieli utożsamia karmę suchą z dietą domową, nie zdając sobie sprawy, że karma sucha ma średnio 3-4 razy większą wartość energetyczną niż karma mokra.
Trzeba zrozumieć, że pokarm z puszki, czy saszetki w większości zawiera wodę. Podając taką samą ilość karmy suchej co mokrej, powodujemy znaczną nadwyżkę energetyczną. Każda karma zawiera w opisie informację o kaloryczności w kilogramie. Istnieją karmy o obniżonej kaloryczności, typu light lub obesity, oraz takie, które dodatkowo w składzie zawierają substancje pobudzające metabolizm, spalanie tłuszczu, oraz specjalną granulację. Niestety zastosowanie samej diety „odchudzającej” nie daje pożądanego efektu spadku masy ciała. Należy też nadmienić, że to co jest dobre i smaczne dla nas, niekoniecznie będzie służyło naszemu pupilowi. Dokarmianie zwierzaka jedzeniem „ze stołu” jest jednym z najpoważniejszych błędów żywieniowych jakie popełniają właściciele. Takie zachowanie ma negatywne skutki, zarówno behawioralne jak i zdrowotne dla zwierzęcia. Jedzenie i potrawy spożywane przez ludzi są mocno solone i przyprawione, co może powodować zatrucia, niestrawność oraz wzdęcia czy wymioty. Właściciele najczęściej nie są w stanie kontrolować kaloryczności, ani zawartości tłuszczu czy węglowodanów w podawanych przekąskach. Zatem podając prawidłową ilość karmy plus domowe przekąski mamy znacznie przekroczony bilans energetyczny, a co za tym idzie przybieranie na wadze. Trzeba też wiedzieć, że nie wszystkie produkty są wskazane dla zwierząt, mogą być toksyczne i podawane w małych ilościach przez dłuższy czas powodują uszkodzenie wątroby, nerek a nawet śmierć. Chcąc nagrodzić naszego pupila należy zawsze wybierać przysmaki przeznaczone dla zwierząt, oraz najlepiej zapoznać się ze składem takich smakołyków. Psie i kocie smaczki, aby były atrakcyjne dla zwierzaków są niekiedy dosmaczane poprzez różne konserwanty, sól, substancje słodzące i inne. Musimy dozować ich ilość jaka jest dziennie podawana, aby nie spowodować nadmiaru tych substancji w diecie. Podczas rutynowego badania krwi, warto wykonać również jonogram. Jest to badanie, które wykonujemy z krwi w celu oznaczenia elektrolitów w osoczu. U zwierząt z nadmierną tuszą równowaga jonowa jest rozchwiana. Psy żywione wyłącznie jedzeniem domowym mają niedobory wapnia, niski poziom albumin i mocznika w porównaniu ze zwierzętami, które otrzymują dietę komercyjną. Odnotowuje się również nadmiar sodu i chlorków. Równowaga jonowa jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu i zachodzenia procesów metabolicznych.
Jakie inne czynniki predysponują do otyłości zwierząt? Na kolejnym miejscu jest oczywiście ilość i jakość aktywności fizycznej jaką zapewniamy naszemu pupilowi. Ruch jest niezmiernie ważnym aspektem życia i rozwoju zwierzęcia. Należy zdać sobie sprawę, że każdy zwierzak go potrzebuje. Niektóre rasy będą wymagały od nas większej ilości spacerów niż inne, ale absolutnie wszystkie zwierzęta ich potrzebują.
Prawidłowo zsocjalizowany pies będzie czerpał przyjemność ze spacerów, a przy okazji wykonywał swój codzienny trening. Zwierzęta mające problemy behawioralne niekiedy manifestują je niechęcią do aktywności, spotkań z innymi zwierzętami. W takiej sytuacji należy zwrócić się do behawiorysty o pomoc, aby ustalić przyczynę takiego zachowania. Koty można zachęcać do aktywności poprzez różnorakie zabawki intelektualne, atrakcyjne drapaki i drabinki, po których mogą się wspinać, aby zdobywać najwyższe szczyty mieszkania. Na rynku mamy do wyboru, do koloru kocich gadżetów. Pamiętajcie, że laser, którego kot nigdy nie może dogonić wywołuje frustrację, zatem tego trzeba unikać. Należy także pamiętać, że bieganie po ogrodzie nie jest równoważne z wyjściem poza swój teren. Nawet niezbyt długi, półgodzinny spacer dostarcza znacznie więcej bodźców niż całodniowe bieganie w ogródku. Podczas intensywnego spaceru pies wykonuje, poza wysiłkiem fizycznym, również pracę intelektualną, równie ważną dla prawidłowego rozwoju psychicznego, co przekłada się na jego kondycję.
Wyraźne predyspozycje rasowe do otyłości wykazano u kilku ras psów, w tym cairn terierów, west highland white terierów, terierów szkockich, owczarków szetlandzkich, bassetów, cavalier king charles spanieli, jamników, beagle, cocker spanieli oraz labradorów.
Zwierzęta starsze mają mniejsze zapotrzebowanie energetyczne, gdyż ich aktywność fizyczna jest mniejsza niż w młodości, oraz maleje ich masa mięśniowa. Tempo metabolizmu zwierząt dojrzałych jest wolniejsze. Jeżeli nie zmniejszy się dawki pokarmowej proporcjonalnie do aktualnego zapotrzebowania, to dochodzi do zwiększenia masy ciała i wzrostu otyłości wśród zwierząt starszych. Zalecane jest stosowanie specjalistycznych karm przeznaczonych dla tego etapu życia zwierzaka i dostosowanie dawki pokarmowej do stopnia aktywności pupila.
Kastracja również zwiększa ryzyko nadwagi zwierząt. Zabieg powoduje brak hormonów płciowych we krwi krążącej, co powoduje spowolnienie tempa metabolizmu. Zmiany poziomów hormonów płciowych bezpośrednio po kastracji wpływają na ośrodek sytości w mózgu poprzez zmiany stężeń leptyny i greliny, a możliwe że także pośrednio poprzez ujemny wpływ na metabolizm komórek oraz hormonalną regulację pobierania pokarmu. Sugeruje się, że by zachować odpowiednią sylwetkę po kastracji należy w ciągu 6 miesięcy po zabiegu zmniejszyć spożycie energii o 20-30%.
Przyczyną otyłości mogą być także niektóre leki. Do tej grupy należy m.in. fenobarbital, lek przeciwdrgawkowy, który powoduje wzrost łaknienia. Z kolei glikokortykosteroidy pobudzają glukoneogenezę oraz lipogenezę, co może przyczyniać się do odkładania się tłuszczu, szczególnie w jamie brzusznej, oraz przyrostu masy ciała.
Powszechnie wiadomo, że nadwaga u ludzi niesie za sobą wiele konsekwencji. Podobnie jest u zwierząt.
Otyłość przede wszystkim powoduje skrócenie długości życia zwierzęcia. Wywołuje zaburzenia endokrynologiczne jak cukrzyca czy niedoczynność tarczycy w przypadku psów, oraz nadczynność gruczołów tarczycznych w przypadku kotów. Takie choroby jak osteoarthritis, osteochondroza oraz osteochondritis dissecans są najczęściej występującymi problemami ortopedycznymi u otyłych psów. Nadwaga może mieć znaczący wpływ na czynność układu oddechowego oraz jest potwierdzonym czynnikiem ryzyka zapadnięcia tchawicy u psów ras małych. Znacząco wpływa na ciśnienie tętnicze, oraz zmniejsza czynność skurczową i rozkurczową obu komór serca. Opisuje się również związek pomiędzy nadprogramowymi kilogramami, a nietrzymaniem zwieracza cewki moczowej.
Z powyższego artykułu wiemy już, jak wiele rzeczy predysponuje do nadwagi wśród zwierząt. Pomimo rosnącej wiedzy właścicieli jest to problem, który niestety się pogłębia. To w naszych rękach leży dobrostan zwierząt, które są pod naszą opieką, dlatego powinniśmy dbać o nie najlepiej, jak to możliwe. Otyłość jest poważnym schorzeniem, a nie defektem kosmetycznym. Jeżeli nie radzisz sobie z tym problemem - zgłoś się do lekarza weterynarii oraz dietetyka i wspólnie opracujcie strategię walki z uciążliwymi kilogramami.